ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΒΌΤΑΝΑ, ΜΟΝΑΔΙΚΆ ΦΆΡΜΑΚΑ

Η χρήση των βοτάνων ως φαρμάκων έχει τις ρίζες της στο βαθύ παρελθόν και ξεκινά μαζί με την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη. Πρόκειται μάλιστα για μια πρακτική που συνεχίστηκε μέχρι πολύ πρόσφατα, όταν η φαρμακοβιομηχανία άρχισε να παρασκευάζει χημικά φάρμακα για να αντικαταστήσει τη βαλεριάνα, την μπελαντόνα, τη μαντζουράνα και πολλά άλλα βότανα, που όμως τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να ξανακερδίζουν το ενδιαφέρον, όχι μόνο των απλών ανθρώπων, αλλά και των επιστημόνων, που αναζητούν τις θεραπευτικές τους δυνάμεις που είχαν επισημάνει τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και πολλοί γιατροί αργότερα. Σήμερα, περίπου το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιεί αποκλειστικά φαρμακευτικά φυτά, ενώ περίπου το 50% των φαρμάκων έχουν ως βάση κάποια φυσική ουσία.
Στα όσα ακολουθούν ξαναβρίσκουμε τα ελληνικά φαρμακευτικά βότανα, όχι βέβαια με την πρόθεση να αντικαταστήσουν τον γιατρό ή τη φαρμακευτική αγωγή, που ποτέ δεν πρέπει να αγνοούμε, αλλά με τη διάθεση να δημιουργήσουν ένα μικρό φυσικό φαρμακείο στο σπίτι μας για ήπιες διαταραχές.
Ενότητα 1η: Οδηγίες χρήσης
Τα φαρμακευτικά βότανα πρέπει να καταναλώνονται με προσοχή και με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού, κυρίως από όσους παίρνουν άλλα φάρμακα ή έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά και από τις εγκύους, τις θηλάζουσες και βέβαια τα παιδιά και τους εφήβους.
Τα φαρμακευτικά βότανα δεν αποτελούν πανάκεια, ούτε πρέπει να τα καταναλώνουμε χωρίς μέτρο και με την προσδοκία ότι θα γιατρέψουν όλες τις ασθένειες.
Οτιδήποτε είναι φυσικό δεν σημαίνει ότι είναι και απολύτως ασφαλές. Έτσι, τα φαρμακευτικά φυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση και βάσει των συμβουλών των ειδικών, που τα γνωρίζουν καλά.
Δοσολογία
Οι ποσότητες στις οποίες μπορούμε ή πρέπει να καταναλώνουμε τα φαρμακευτικά φυτά είναι πολύ δύσκολο να καθοριστούν με ακρίβεια. Η σωστή δοσολογία εξαρτάται κάθε φορά από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, η σωματική διάπλαση, η ασθένεια του ατόμου που τα καταναλώνει, καθώς επίσης και από το αν παίρνει άλλα φάρμακα ή αν έχει και άλλα προβλήματα υγείας. Από την άλλη πλευρά, χρειάζεται να έχουμε υπόψη μας ότι δεν είναι όλα τα βότανα, από όπου κι αν προέρχονται, της ίδιας δραστικότητας, καθώς αυτή ποικίλλει ανάλογα με διάφορους παράγοντες, καλλιέργειας, συγκομιδής, αποξήρανσης, φύλαξης κ.λπ. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι μία επαρκής ποσότητα για έναν ενήλικο που έχει λάβει υπόψη όλες τις αντενδείξεις είναι ένα φλιτζάνι έγχυμα ή αφέψημα τη φορά. Για περισσότερες συμβουλές, ή για συστηματική χρήση, θα πρέπει να συμβουλευτούμε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό μας.
οι μορφές τους
�Αφέψηµα
Το φυτό βράζει μαζί με το νερό, συνήθως για 5-10΄, και στη συνέχεια το διηθούμε. Χρησιμοποιείται για τα ξυλώδη μέρη, όπως οι ρίζες ή οι φλοιοί.
�Έγχυµα
Είναι μέθοδος που ενδείκνυται για τα φύλλα, τα άνθη και τα πέταλα, αλλά όχι για τις ρίζες. Επίσης, χρησιμοποιείται και όταν δεν θέλουμε να φύγουν τα πτητικά συστατικά, όπως στις περιπτώσεις των αρωματικών φυτών. Για να το παρασκευάσουμε, βράζουμε το νερό, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε το βότανο. Κατόπιν, αφήνουμε το μείγμα έτσι για 5-10΄ και στη συνέχεια το διηθούμε.
Πού βρίσκουμε τα δραστικότερα;
Είναι διαδεδομένη η λανθασμένη άποψη ότι τα άγρια φυτά είναι πιο δραστικά από τα καλλιεργούμενα. Όταν στα καλλιεργούμενα φυτά οι ποικιλίες που καλλιεργούνται, η περιποίηση των φυτών και η εποχή συλλογής, η φύλαξη (μέρη σκοτεινά και όχι υγρά) και η αποξήρανση (όταν χρειάζεται) είναι σωστές, τότε δεν παρατηρούνται ουσιαστικές διαφορές από τα άγρια. Επίσης, είναι σημαντικό να καταναλώνουμε τα βότανα σε διάστημα όχι μεγαλύτερο του ενός χρόνου από τη στιγμή της συλλογής τους.
Ενότητα 2η: Η ταυτότητά τους
1. Βαλεριάνα, κέντρανθος (κόκκινη βαλεριάνα)
Η βαλεριάνα είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Από τον 18ο αιώνα χρησιμοποιείται ως κατευναστικό του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η κόκκινη βαλεριάνα έχει ανάλογη δράση και χρησιμοποιείται στην κεντρική Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία. Τη βαλεριάνα τη βρίσκουμε κοντά σε ποτάμια και καταρράκτες, σε ελώδεις περιοχές και σε δάση. Το φυτό μπορεί να καλλιεργηθεί με σπόρους και μεταφυτεύοντας τις παραφυάδες σε βάθος 30 εκ. σε ελαφρύ έδαφος. Προτιμάει εδάφη ξηρά και πολύ ήλιο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες της, οι οποίες συλλέγονται το φθινόπωρο και αποξηραίνονται στη σκιά, αφού πρώτα τις πλύνουμε καλά.
Χρήση: Σε μορφή εγχύματος λειτουργεί ως ήπιο κατευναστικό, αλλά βοηθά και στην αντιμετώπιση προβλημάτων αϋπνίας.
Προσοχή: Οι υψηλές και συνεχείς δόσεις μπορεί να προκαλέσουν πονοκέφαλο. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για περισσότερες από 8 συνεχείς ημέρες. Επίσης, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι ενισχύει τη δράση των υπνωτικών φαρμάκων. Σκόπιμο είναι να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας.
2. Δυόσµος
Η καλλιέργειά του γίνεται με παραφυάδες σε ελαφρύ, όχι πολύ στεγνό έδαφος.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται ακριβώς πριν την άνθιση και αποξηραίνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται εξωτερικά σε μυαλγίες και νευραλγίες. Πρέπει όμως να αποφεύγεται η επαφή των παρασκευασμάτων που περιέχουν αιθέριο έλαιο με το πρόσωπο και με τη μύτη. Ως έγχυμα χρησιμοποιείται κατά της γαστρίτιδας, των κολικών και της δυσπεψίας. Διευκολύνει την έκκριση της χολής. Επίσης, υποβοηθά την εφίδρωση στον πυρετό και τη γρίπη. Το βράσιμο των φύλλων σε νερό και η εισπνοή των υδρατμών βοηθά κατά του κρυολογήματος.
Προσοχή: Πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη χρήση του αιθέριου ελαίου για εισπνοές. Δεν πρέπει να δίνεται σε παιδιά για διάστημα μεγαλύτερο από 3 ημέρες, ενώ πρέπει να αποφεύγεται στα βρέφη. Μπορεί να μειώσει τη ροή του γάλακτος, γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή κατά τη γαλουχία. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή κατά την κύηση. Η χρήση παρασκευασμάτων με δυόσμο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου ή/και με σοβαρή ηπατική βλάβη.
3. Γλυκοριζα
Είναι ένα πολυετές φυτό που το συναντάμε ως αυτοφυές κυρίως στη Μακεδονία. Συλλέγεται από το φθινόπωρο μέχρι το τέλος Μαρτίου.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες και τα ριζίδια, που πλένονται καλά και αποξηραίνονται.
Χρήση: Το αφέψημα έχει σπασμολυτική δράση και χρησιμοποιείται σε ενοχλήσεις στομάχου. Επίσης, είναι πολύ αποτελεσματικό στον ξηρό βήχα ως μαλακτικό και αποχρεμπτικό.
Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υψηλές δόσεις, επειδή προκαλεί υπέρταση, οίδημα και υποκαλιαιμία. Πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγεται από τους υπερτασικούς. Επίσης, αντενδείκνυται σε άτομα με προβλήματα στη χοληδόχο κύστη, ηπατική κίρρωση, νεφρική ανεπάρκεια, αλλά και στην κύηση.
4. Αγριάδα ή άγρωστις ή αγρόπυρο
Πρόκειται για ένα ζιζάνιο που βρίσκεται σε αγρούς και άγονες περιοχές και συλλέγεται την άνοιξη και το φθινόπωρο. Μπορούμε, επίσης, να το καλλιεργήσουμε και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Το ρίζωμα, που αποξηραίνεται στη σκιά, αφού πρώτα πλυθεί καλά.
Χρήση: Κυρίως πίνεται ως αφέψημα και ως διουρητικό για τις πέτρες στα νεφρά.
Προσοχή: Ακριβώς επειδή είναι πολύ δραστική, η αγριάδα πρέπει να καταναλώνεται με προσοχή. Το αφέψημα χρειάζεται να είναι πολύ αραιωμένο, καθώς υπάρχει περίπτωση εάν διαλυθούν απότομα οι πέτρες να τραυματίσουν την ουροδόχο κύστη ή/και τους ουρητήρες και να παρατηρηθεί αίμα στα ούρα.
5. Βερβάσκο ή φλόµος
Πρόκειται για ένα πολύ κοινό φυτό στη χώρα μας, που μπορεί επίσης να πολλαπλασιαστεί και με την καλλιέργεια σπόρων.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη, αποξηραμένα σε σκιά σε ξηρές εποχές, στον αέρα. Τα συλλέγουμε από τα διετή φυτά από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Χρήση: Το έγχυμα ενδείκνυνται για τον παραγωγικό βήχα και τη βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Το έγχυμα πρέπει να διηθείται με πανί, για να απομακρύνονται οι τρίχες που έχει το φυτό.
6. Γλυκάνισο ή άνισο
Είναι ένα μονοετές φυτό με χαρακτηριστική ωραία μυρωδιά, του οποίου η καλλιέργεια γίνεται με σπόρους που φυτεύονται την άνοιξη σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Ο καρπός (αποξηραμένος), που συλλέγεται τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο.
Χρήση: Το πίνουμε για να αντιμετωπίσουμε τη βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Αντενδείκνυται σε άτομα με υπερευαισθησία στον άνισο ή στη μινθόλη. Μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αλλεργικές αντιδράσεις (δερματικές, αναπνευστικές, γαστρεντερικές).
7. Δεντρολίβανο ή αρισµαρές
Είναι ένας μεσογειακός θάμνος που πολλαπλασιάζεται με βλαστούς που αφήνονται να βγάλουν ρίζες ή αναπτύσσονται από σπόρους. Το συλλέγουμε φρέσκο όλο τον χρόνο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τόσο τα ξηρά (αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C), όσο και τα χλωρά φύλλα.
Χρήση: Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε ερεθισμούς του δέρματος και σε εντριβές για ρευματικές παθήσεις, διότι προκαλεί τοπική υπεραιμία. Όταν λαμβάνεται εσωτερικά, δρα ως τονωτικό, σαν εμμηναγωγό και εκτρωτικό. Το έγχυμα μπορεί επίσης να χρησιμεύσει και κατά της πιτυρίδας, ως τελευταίο ξέπλυμα στα μαλλιά.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει σπασμούς και ίλιγγο.
8. Θυµάρι
Θάμνος που βρίσκεται σε άγρια κατάσταση ή καλλιεργείται με σπόρους που φυτεύονται σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα κλαδιά του, που συλλέγονται πριν την άνθιση και κατά τη διάρκειά της το καλοκαίρι. Το φυτό αποξηραίνεται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το έγχυμα χρησιμοποιείται για λοιμώξεις του θώρακα και ως αποχρεμπτικό σε βρογχική καταρροή.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επίσης, σε πολύ υψηλές τοξικές δόσεις μπορεί να προκαλέσει πονοκέφαλο, ίλιγγο και νεφρικές διαταραχές.
9, Μαϊντανός ή πετροσέλινο
Είναι αυτοφυές στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Κυρίως τα υπέργεια τμήματα, αλλά και οι ρίζες, που αποξηραίνονται σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 40° C.
Χρήση: Το αφέψημα είναι διουρητικό και εμμηναγωγό.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και σε περιπτώσεις φλεγμονής των νεφρών. Μπορεί να λαμβάνεται με εξαιρετική προσοχή σε περιπτώσεις οιδήματος που έχει προκληθεί από καρδιακή ή/και νεφρική ανεπάρκεια. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη.
10. Μάραθο ή µάλαθρο
Χρησιμοποιείται από τους ρωμαϊκούς χρόνους και πιστεύεται ότι βοηθάει στο αδυνάτισμα. Μάλιστα, λέγεται ότι το όνομά του προέρχεται από το ρήμα μαραίνω που σημαίνει αδυνατίζω. Στην Ελλάδα το συναντούμε ως αυτοφυές σε ξηρούς τόπους. Η καλλιέργειά του γίνεται με σπόρους που σπέρνονται σε σειρές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ώριμοι καρποί (αποξηραμένοι), που συλλέγονται το φθινόπωρο.
Χρήση: Το έγχυμα και το αφέψημα χρησιμοποιούνται ως φάρμακα του πεπτικού συστήματος, για τη δυσπεψία, τους κοιλιακούς και στομαχικούς πόνους, αλλά και για τους κολικούς. Το έγχυμα (με την προσθήκη μελιού) χρησιμοποιείται για τη βρογχική καταρροή (και σε παιδιά).
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στην εγκυμοσύνη και στη γαλουχία. Έχουν αναφερθεί περιστασιακές αλλεργικές αντιδράσεις από το δέρμα και τους βλεννογόνους. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μέθη.
11. Μαντζουράνα
Είναι αυτοφυής στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του φυτού, που συλλέγονται από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο και αποξηραίνονται στη σκιά.
Χρήση: Το αφέψημα είναι ορεκτικό, ευεργετικό για το στομάχι, αντισπασμωδικό, διουρητικό. Το κατάπλασμα με οινόπνευμα χρησιμεύει στον καθαρισμό των πληγών.
Πολλές θεραπευτικές ιδιότητες αποδίδονται στη μαντζουράνα, αλλά μέχρι στιγμής δεν είναι καλά τεκμηριωμένες επιστημονικά.
Προσοχή: Σε μεγάλες δόσεις μπορεί να γίνει ηπατοτοξική, γι’ αυτό και η κατάχρηση του αφεψήματος είναι επικίνδυνη. Προσοχή επίσης χρειάζεται και στην εξωτερική εφαρμογή του φυτού. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι περιέχει σε χαμηλές συγκεντρώσεις αρβουτίνη και υδροκινόνη, που οδηγούν σε αποχρωματισμό του δέρματος.
12. Νεροµολόχα ή αλθέα
Είναι ένα φυτό πολύ κοινό στην Ελλάδα που καλλιεργείται κιόλας. Πολλαπλασιάζεται με τη ρίζα, σπανίως και με σπόρους.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Οι ρίζες, οι οποίες συλλέγονται στο τέλος του φθινοπώρου, αποθηκεύονται σε δροσερό μέρος και στη συνέχεια ξεφλουδίζονται και ξηραί-νονται σε θερμοκρασία 50-60° C. Επίσης, τα φύλλα και τα άνθη, που συλλέγονται το καλοκαίρι.
Χρήση: Τα φύλλα και τα άνθη χρησιμοποιούνται όμοια με τη μολόχα. Επιπλέον, οι ρίζες έχουν αντιφλεγμονώδη δράση σε ήπιες φλεγμονές του γαστρικού βλεννογόνου.
Προσοχή: Η ταυτόχρονη χρήση με άλλα φάρμακα μπορεί να επιβραδύνει την απορρόφησή τους.
13. Μελισσόχορτο ή µέλισσα
Το βότανο αυτό ήταν δημοφιλές μεσαιωνικό ελιξήριο νεότητας. Στη χώρα μας το συναντάμε παντού ως αυτοφυές. Επίσης, καλλιεργείται με σπόρους, που βλασταίνουν αργά, ή με διαίρεση φυτών. Προτιμά καλά εδάφη που δεν είναι πολύ στεγνά.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα (αποξηραμένα ή φρέσκα), που συλλέγονται πριν την άνθιση. Τα φύλλα αποξηραίνονται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, γιατί γίνονται καφέ αν αποξηρανθούν πολύ αργά.
Χρήση: Σε μορφή εγχύματος, ως κατευναστικό.
14. Μολόχα
Είναι ένα μονοετές φυτό πολύ κοινό στην Ελλάδα, που συναντάται σε υγρές περιοχές, σε αγρούς και στην άκρη των δρόμων.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη ή/και τα φύλλα, που συλλέγονται από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο και αποξηραίνονται γρήγορα στη σκιά.
Χρήση: Σχεδόν πάντα δίνεται ως αφέψημα σε ερεθισμούς του στοματικού βλεννογόνου και του λάρυγγα, όταν συνοδεύονται από ξηρό βήχα. Είναι καταπραϋντικό. Εξωτερικά χρησιμοποιείται σε φλεγμονές του δέρματος.
15. Ρίγανη
Είναι ένα βότανο διαδεδομένο από την αρχαιότητα. Η σύγχρονη έρευνα έχει ανακαλύψει τις αντιμικροβιακές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές της. Είναι αυτοφυές σε ασβεστούχα και πυριτιούχα εδάφη σε ζεστές περιοχές, σε φτωχά βοσκοτόπια, στην άκρη των δρόμων και αλλού. Μπορεί και να καλλιεργηθεί όταν πάρουμε ολόκληρο το φυτό και το μεταφυτέψουμε.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα υπέργεια τμήματα του ανθισμένου φυτού, αποξηραμένο σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Το έγχυμα δίνεται κατά του βήχα, σε βρογχική καταρροή και γενικά στις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Χρησιμοποιείται ως διουρητικό, σε ενοχλήσεις του ουροποιητικού συστήματος, σε κοιλιακά άλγη, καθώς και για γαργάρες και πλύσεις του στόματος. Είναι αντιφλεγμονώδες για τον λάρυγγα και τα ούλα. Το μάσημα ριγανόξυλου ανακουφίζει τον πονόδοντο.
Προσοχή: Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση για την αποτελεσματικότητα του φυτού και αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως προς την αναμενόμενη θεραπευτική του δράση.
16. Τίλιο ή φλαµούρι
Βρίσκεται στα δάση, αλλά καλλιεργείται κιόλας.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Από το δέντρο, που ανθίζει τον Μάιο με Ιούλιο, χρησιμοποιούμε φαρμακευτικά τα άνθη, που συλλέγονται μόλις ανοίξουν τελείως και ξηραίνονται σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C.
Χρήση: Τα άνθη χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις κρυολογήματος και ως εφιδρωτικό φάρμακο. Το ελληνικό τίλιο είναι πολύ πλούσιο σε βλέννη με πολυσακχαρίτες και κάνει καλό στο στομάχι.
17. Φασκόµηλο ή αλισφακιά
Πρόκειται για ένα φυτό που συνδέεται με τη μακροβιότητα. Είναι αυτοφυές στις χώρες της Μεσογείου, αλλά καλλιεργείται και σε κήπους με σπόρους ή κομμάτια ρίζας.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα του, που συλλέγονται το καλοκαίρι, αποξηραμένα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35° C, αλλά και χλωρά.
Χρήση: Το φυτό έχει αντιμικροβιακές και στυπτικές ιδιότητες. Το έγχυμα χρησιμοποιείται εξωτερικά σε φλεγμονές των βλεννογόνων και εσωτερικά στη δυσπεψία. Επίσης, είναι ιδανικό για γαργάρες και στοματικές πλύσεις.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται στην εγκυμοσύνη και τη γαλουχία, ούτε από όσους έχουν επιληψία, υπέρταση και από τα μικρά παιδιά. Επίσης, σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει δηλητηριάσεις. Η παρατεταμένη χρήση μπορεί να οδηγήσει σε επιληπτικούς σπασμούς.
18. Τουσσιλάγκο ή βήχιο ή χαµαιλεύκη
Πρόκειται για ένα πολύ κοινό πολυετές ελληνικό φυτό που συναντάται σε υγρά μέρη.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα άνθη, που συλλέγονται νωρίς την άνοιξη και αποξηραίνονται σε σκιά, και τα φύλλα, που συλλέγονται τον Μάιο και τον Ιούνιο και αποξηραίνονται στον ήλιο.
Χρήση: Ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης το αναφέρουν ως αποχρεμπτικό. Το έγχυμα από το φυτό αυτό χρησιμοποιείται σε οξεία βρογχική καταρροή και σε ήπιες φλεγμονές του στοματικού και φαρυγγικού βλεννογόνου.
Προσοχή: Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται περισότερο από 4-6 εβδομάδες συνολικά κατ’ έτος.
Η χρήση παρασκευασμάτων με τουσσιλάγκο αντενδείκνυται σε άτομα με πέτρες στη χοληδόχο κύστη, με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και συναφείς παθήσεις.
Εφιστάται η προσοχή κατά την παρασκευή και τη χρήση του, δεδομένου ότι το φυτό περιέχει ηπατοτοξικά συστατικά και η ημερήσια δόση δεν πρέπει να υπερβαίνει συνολικά τα 100 μg σε αυτά τα συστατικά.
19. Χαµοµήλι
Είναι ένα πολύ κοινό και γνωστό φυτό στη χώρα μας. Καλλιεργείται μερικές φορές με σπόρους, που σπέρνονται αργά το φθινόπωρο ή την άνοιξη. Το άγριο χαμομήλι ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα «κεφάλια», αποξηραμένα σε σκιά και σε θερμοκρασία χαμηλότερη των 35˚ C.
Χρήση: Εσωτερικά -κυρίως ως έγχυμα- χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις στομαχικών διαταραχών και μολύνσεων του στόματος ή του λάρυγγα. Εξωτερικά -με τη μορφή εγχύματος σε κομπρέσες- χρησιμοποιείται σε δερματικά εξανθήματα, σε εγκαύματα και σε φλεγμονές των ματιών.
Προσοχή: Για τις πλύσεις των ματιών με χαμομήλι εφιστάται η προσοχή κατά τη διήθηση του εγχύματος, ώστε να μην υπάρχουν κόκκοι γύρης ή σκόνη στο διήθημα, που μπορεί τελικά να επιδεινώσουν το πρόβλημα. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για παρατεταμένο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
20. Φλησκούνι ή βληχόνι
Είναι είδος συγγενές της μέντας και του δυόσμου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί γι’ αυτά. Βρίσκεται αυτοφυές σε ολόκληρη την Ελλάδα, συνήθως κοντά σε νερά και σε παραθαλάσσιες περιοχές, αλλά μπορεί και να καλλιεργηθεί.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Τα φύλλα και τα άνθη, που συλλέγονται από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο.
Χρήση: Πίνουμε το αφέψημα ή το έγχυμα ως τονωτικό, ευεργετικό για το στομάχι και καταπραϋντικό κατά της βρογχίτιδας, της ημικρανίας, των ιλίγγων και της διάρροιας. Το κατάπλασμα μπαίνει σε αποστήματα και μώλωπες. Επίσης, χρησιμεύει και για να κάνουμε γαργάρες για τις παθήσεις του ρινοφάρυγγα, για το βήχα και γενικά για το άσθμα και τη γρίπη.
21. Ταραξάκο ή πικραλίδα ή αγριοµάρουλο ή αγριοράδικο
Είναι πολύ κοινό φυτό και το συναντάμε σε χωράφια, στις άκρες των δρόμων και σε ακαλλιέργητες περιοχές.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Η ρίζα, η οποία πρέπει να κόβεται κατά μήκος πριν αποξηρανθεί στον ήλιο ή στη σκιά και συλλέγεται το φθινόπωρο. Επίσης τα φύλλα, καθώς και ολόκληρο το φυτό.
Χρήση: Το έγχυμα από τα φύλλα και ο χυμός τους έχουν διουρητική και ορεξιογόνο δράση. Επίσης, διευκολύνουν την έκκριση της χολής.
Προσοχή: Όπως συμβαίνει και με όλα τα φυτά που περιέχουν πικρά συστατικά, μετά την κατανάλωσή του μπορεί να προκληθεί πεπτική δυσανεξία λόγω γαστρικής υπεροξύτητας.
Η χρήση παρασκευασμάτων με ταραξάκο αντενδείκνυται σε άτομα με απόφραξη του χοληδόχου πόρου και συναφείς παθήσεις. Σε περιπτώσεις με πέτρες στη χοληδόχο κύστη μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο κατόπιν ιατρικής συμβουλής.
22. Γεντιανή
Είναι πολυετές φυτό, αυτοφυές στην Ελλάδα.
Χρησιμοποιούμενα μέρη: Η αποξηραμένη ρίζα, που ξεθάβεται το φθινόπωρο.
Χρήση: Το έγχυμα δίνεται ως διεγερτικό της όρεξης.
Προσοχή: Γενικά δεν πρέπει να καταναλώνεται σε υπερβολικές δόσεις. Αντενδείκνυται σε άτομα με έλκος στομάχου ή/και δωδεκαδακτύλου. Υπερευαίσθητα άτομα μπορεί να εμφανίσουν πονοκέφαλο.

Πηγή: vita

SCHWEDEN BITTER ΕΛΙΞΗΡΙΟ ΑΠΟ ΒΟΤΑΝΑ

Το ελιξήριο Schweden Bitter (Σβέντεν Μπίτερ) είναι το κορυφαίο δημιούργημα της Μαρία Τρέμπεν.
Στο βιβλίο της “Υγεία από το Φαρμακείο του Θεού”, αναφέρει: “Όποιος το παίρνει καθημερινά, πρωί και βράδυ, διατηρεί το σώμα υγιές και δυνατό, το πρόσωπο νέο και ωραίο.” Η συνταγή του, ανάγεται στον Παράκελσο και βρέθηκε σ’ ένα παλαιό χειρόγραφο, στο αρχείο του υπεραιωνόβιου Σουηδού καθηγητή της Ιατρικής Dr Samst, στις αρχές του περασμένου αιώνα. Το Schweden Bitter είναι εκχύλισμα 16 βοτάνων με θεραπευτικές ιδιότητες.
'ΠΑΛΑΙΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ'
(Μεταγραφή του κειμένου περί της θεραπευτικής δυνάμεως του Schweden Bitter)
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
1. Εξαφανίζει πονοκεφάλους και ζαλάδες, δυναμώνει τον εγκέφαλο και τη μνήμη, με συχνές εισπνοές ή έμβρεξη της βάσης του κρανίου ή με κομπρέσα στο κεφάλι.
2. Βοηθά τα αδύναμα μάτια και απαλείφει τη κοκκινίλα και κάθε πόνο, ακόμα και σε περιπτώσεις φλεγμονής. Τα απαλλάσσει από στίγματα και καταρράκτη. Υγραίνετε, κατά διαστήματα, τις γωνίες των ματιών ή τοποθετείτε ένα εμποτισμένο πανί επάνω στα κλειστά βλέφαρα.
3. Πυώδη εξανθήματα και εκζέματα κάθε είδους, καθώς και ξηροδερμίες, θεραπεύονται, αν υγραίνονται συχνά και καλά.
4. Για τον πονόδοντο, κρατάμε στο στόμα, για λίγη ώρα, μια κουταλιά της σούπας με λίγο νερό, ή υγραίνουμε το πονεμένο δόντι. Ο πόνος σύντομα υποχωρεί και η σήψη εξαφανίζεται.
5. Φλύκταινες στην γλώσσα ή άλλα στοματικά προβλήματα, θεραπεύονται γρήγορα με συχνή ύγρανση.
6. Αν ο λαιμός καιει ή υπάρχει φλεγμονή και η κατάποση γίνεται με δυσκολία, καταπίνετε αργά το Schweden Bitter, πρωί, μεσημέρι και βράδυ. Απομακρύνει τη φλόγωση και θεραπεύει τον λαιμό.
7. Για τις κράμπες στομάχου: μια κουταλιά της σούπας.
8. Για κολικούς: παίρνουμε αργά, τη μια μετά την άλλη, 3 κουταλιές της σούπας και σύντομα θα νιώσουμε ανακούφιση.
9. Απαλλάσσει το σώμα από αέρια και ηρεμεί το συκώτι. Εξαλείφει κάθε πρόβλημα των εντέρων και του στομάχου και βοηθά σε περιπτώσεις δυσκοιλιότητας.
10. Ένα εξαίρετο φάρμακο για στομαχικές διαταραχές και πεπτικές δυσλειτουργίες.
11. Ευεργετικό για τους πόνους της χοληδόχου κύστης. Μια κουταλιά της σούπας καθημερινά, πρωί και βράδυ, και κομπρέσες τη νύχτα, και σύντομα κάθε πόνος θα εξαφανιστεί.
12. Για την υδρωπικία: μια κουταλιά της σούπας σε άσπρο κρασί, πρωί και βράδυ, για 6 εβδομάδες.
13. Για πόνους ή εμβοές στα αυτιά, τοποθετείτε μέσα στο αυτί ένα βαμβάκι εμποτισμένο. Είναι ευεργετικώτατο και επαναφέρει την χαμένη ακοή.
14. Για την πρωινή αδιαθεσία, 1 κουταλιά της σούπας σε κόκκινο κρασί, το πρωί, για 3 μέρες, μισή ώρα αργότερα ένας περίπατος, και μετά πρωινό, αλλά χωρίς γάλα. Το Schweden Bitter δεν πρέπει να λαμβάνεται πριν ή μετά από γάλα.
15. Τις τελευταίες 14 ημέρες της εγκυμοσύνης, μια κουταλιά της σούπας πρωί και βράδυ, προάγει την γέννα. Για την εύκολη αποβολή του ύστερου, χορηγείται ένα κουταλάκι του καφέ κάθε 2 ώρες, μέχρις ότου αποβληθεί το ύστερο ανώδυνα.
16. Αν μετά την γέννα το γάλα κοπεί και παρουσιαστεί φλεγμονή, υποχωρεί γρήγορα αν τοποθετήσουμε κομπρέσες.
17. Απαλλάσσει από τα σκουλήκια, ακόμα και από ταινία, παιδιά και ενήλικες. Η δόση που χορηγείται στα παιδιά είναι ανάλογη της ηλικίας τους. Ένα υγραμένο πανί τοποθετείται στον αφαλό και διατηρείται υγρό.
18. Θεραπεύει τα σπυριά των παιδιών. Δίνουμε στα παιδιά το Schweden Bitter, ανάλογα με την ηλικία τους, αραιωμένο με νερό. Όταν τα σπυριά αρχίζουν να μαραίνονται, τα υγραίνουμε συχνά με το Schweden Bitter και δε μένουν σημάδια.
19. Για τον ίκτερο (χρυσή), κάθε παράπονο θα εξαφανιστεί πολύ σύντομα, αν χορηγηθεί μια κουταλιά της σούπας τρεις φορές την ημέρα και τοποθετηθούν κομπρέσες στο πρησμένο συκώτι.
20. Ανοίγει όλες τις αιμορροΐδες, θεραπεύει τα νεφρά, απαλλάσσει το σώμα από όλα τα περιττά υγρά, απομακρύνει τη μελαγχολία και τη κατάθλιψη και βελτιώνει την όρεξη και τη πέψη.
21. Οι αιμορροΐδες μικραίνουν και μαλακώνουν, αν υγραίνονται συχνά και αν λαμβάνεται εσωτερικά το Schweden Bitter, ιδιαίτερα πριν από τη κατάκλιση. Τοπικά, εφαρμόζεται ένα μπαμπάκι εμποτισμένο. Βοηθά το αποκλεισμένο αίμα να κυκλοφορήσει και ανακουφίζει από το κάψιμο.
22. Αν κάποιος έχει λιποθυμήσει ανοίξτε, εν ανάγκη, το στόμα του, δώστε του μια κουταλιά Schweden Bitter και θα συνέλθει.
23. Αυτό το ελιξήριο σας απαλλάσσει από τους πόνους των σπασμών(κράμπες).
24. Για τη φθίση, το παίρνετε καθημερινά, το πρωί με άδειο στομάχι, και συνεχίζετε τη θεραπεία για έξι εβδομάδες.
25. Αν η έμμηνη ρύση σταματήσει ή είναι υπερβολική, η γυναίκα παίρνει το ελιξήριο τρεις ημέρες και επαναλαμβάνει τη θεραπεία 20 φορές.
26. Αυτό το ελιξήριο θεραπεύει επίσης τη λευκόρροια.
27. Αν κάποιος υποφέρει από κρίση επιληψίας, πρέπει να του χορηγηθεί το ελιξήριο επί τόπου και να συνεχίσει τη θεραπεία, γιατί δυναμώνει τα νεύρα όπως και το σώμα, και το απαλλάσσει από κάθε αρρώστια.
28. Θεραπεύει τη χωλότητα και απαλλάσσει από ζαλάδες και αδιαθεσίες.
29. Θεραπεύει επίσης εξανθήματα και ερυσίπελας.
30. Αν κάποιος έχει πυρετό και είναι πολύ αδύναμος, του χορηγούμε μια κουταλιά της σούπας και ο ασθενής, αν δεν είναι υπερφορτωμένος με άλλα φάρμακα, θα συνέλθει σύντομα, ο σφυγμός θα επανέλθει και ο πυρετός, όσο υψηλός κι αν είναι, θα πέσει.
31. Το Schweden Bitter θεραπεύει επίσης το καρκίνο, τα σημάδια της ευλογιάς, κρεατοελιές και σκασμένα χέρια. Αν η πληγή είναι παλαιά ή πυώδης ή κακοφορμισμένη, τη πλένουμε καλά με άσπρο κρασί και τοποθετούμε ένα πανί εμβαπτισμένο στο ελιξήριο.
32. Θεραπεύει χωρίς παρενέργειες, κάθε είδους πληγή, σκίσιμο ή χτύπημα, αν υγραίνονται συχνά με Schweden Bitter. Ένα κομμάτι πανί εμποτίζεται με το ελιξήριο και καλύπτει τη πληγή αμέσως. Παίρνει γρήγορα το πόνο, προλαμβάνει τις μελανιές ή τη σήψη. Θεραπεύει επίσης, πληγές από σφαίρα. Αν υπάρχουν τρύπες, ραντίζουμε τη πληγή με το ελιξήριο χωρίς να χρειάζεται απαραίτητα να την έχουμε καθαρίσει προηγουμένως. Με επανειλημμένες επιθέσεις εμποτισμένων πανιών, η θεραπεία επέρχεται σύντομα.
33. Απαλείφει τους ουλές, ακόμα και τις παλαιές, πληγές και κοψίματα, αν τις υγράνουμε τουλάχιστον 40 φορές με το ελιξήριο. Όλες οι πληγές κλείνουν και δεν αφήνουν σημάδια.
34. Θεραπεύει κάθε είδους συρίγγιο, ακόμα και αυτά που φαίνονται αθεράπευτα, όσο παλαιά κι αν είναι.
35. Θεραπεύει κάθε έγκαυμα και ζεμάτισμα, είτε αυτό προκλήθηκε από φωτιά είτε καυτό νερό ή λίπος, αν το υγραίνουμε συχνά. Δεν δημιουργούνται φουσκάλες και ακόμη και πυώδεις φουσκάλες θεραπεύονται.
36. Είναι αποτελεσματικό κατά των πρηξιμάτων και των μωλώπων, είτε προέρχονται από χτύπημα είτε από πτώση.
37. Αν κάποιος έχει χάσει την όρεξή του, το ελιξήριο αποκαθιστά την χαμένη γεύση.
38. Σε περίπτωση αναιμίας, επαναφέρει το χαμένο χρώμα, αν λαμβάνεται το πρωί για κάποιο χρονικό διάστημα. Καθαρίζει το αίμα, δημιουργεί νέο αίμα και προάγει τη κυκλοφορία.
39. Ρευματικοί πόνοι στα άκρα ανακουφίζονται, αν το ελιξήριο λαμβάνεται πρωί και βράδυ και εφαρμόζονται κομπρέσες στα πονεμένα μέλη.
40. Θεραπεύει κρυοπαγήματα στα χέρια ή τα πόδια, ακόμα και ανοιγμένα, αν εφαρμόζονται κομπρέσες όσο το δυνατόν συχνότερα, και ιδιαίτερα τη νύχτα.
41. Στους κάλους εφαρμόζουμε ένα εμποτισμένο μπαμπάκι και το διατηρούμε υγρό. Μετά από τρεις ημέρες, οι κάλοι πέφτουν μόνοι τους ή μπορούν να αφαιρεθούν χωρίς πόνο.
42. Θεραπεύει επίσης δαγκώματα λυσσασμένων σκύλων ή άλλων ζώων, αν ληφθεί εσωτερικά, αφού θεραπεύει και καταστρέφει κάθε δηλητήριο. Ένα εμποτισμένο πανί εφαρμόζεται και στις πληγές.
43. Για τη πανώλη και άλλες μεταδοτικές ασθένειες, καλό είναι να χορηγείται επανειλημμένα, καθώς θεραπεύει τα πρηξίματα και εξανθήματα της πανώλης, ακόμη κι αν έχουν φτάσει στο λαιμό.
44. Όποιος δεν μπορεί να κοιμηθεί τη νύχτα, παίρνει μερικές σταγόνες πριν τη κατάκλιση. Για νευρικές αϋπνίες, ένα πανί εμποτισμένο με διάλυμα Schweden Bitter εφαρμόζεται στο μέρος της καρδιάς.
45. Ένας μεθυσμένος μπορεί να ξεμεθύσει πάραυτα με δυο κουταλιές της σούπας.
46. Όποιος παίρνει το Schweden Bitter πρωί και βράδυ, κάθε ημέρα, δεν χρειάζεται άλλο φάρμακο, αφού δυναμώνει το σώμα, τονώνει τα νεύρα και το αίμα, απομακρύνει το τρέμουλο χεριών και ποδιών.
Με λίγα λόγια απομακρύνει κάθε αρρώστια. Το σώμα μένει εύκαμπτο, το πρόσωπο νέο και ωραίο.
Προσοχή: όλες οι προαναφερόμενες ποσότητες Schweden Bitter πρέπει να λαμβάνονται αραιωμένες σε τσάι βοτάνων ή νερό.
Η θαυμαστή θεραπευτική δύναμη αυτού του ελιξηρίου φαίνεται στο ανωτέρω κείμενο του 'παλαιού χειρόγραφου'. Μπορεί κάποιος να πει, και πολύ σωστά, ότι το Schweden Bitter είναι ευεργετικό για όλες τις ασθένειες ή, τουλάχιστον, ότι είναι αποτελεσματικό ως βάση κάθε θεραπείας.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ:
Εσωτερική λήψη: Προληπτικά, σύμφωνα με το 'παλαιό χειρόγραφο', παίρνουμε κάθε πρωί και βράδυ, 1 κουταλάκι του τσαγιού αραιωμένο με νερό. Για αδιαθεσία οποιουδήποτε είδους, μπορούμε να πάρουμε 3 κουταλιές της σούπας αραιωμένες με νερό. Για σοβαρές παθήσεις, παίρνουμε 2 έως 3 κουταλιές της σούπας ως εξής: 1 κουταλιά της σούπας αραιωμένη σε μισό φλιτζάνι τσάι βοτάνων, το μισό από αυτό λαμβάνεται μισή ώρα πρίν και το άλλο μισό μισή ώρα μετά από κάθε γεύμα.

Πώς καλλιεργώ φράουλες.....

Η φράουλα είναι ένα από τα πιο αγαπημένα, ευαίσθητα και άρα ακριβά φρούτα. Τα νέα όμως είναι καλά.
Οι φράουλες είναι ένα σχετικά εύκολο να καλλιεργηθεί φρούτο, που θα ανταμείψει τον ερασιτέχνη καλλιεργητή. Μπορείτε να το καλλιεργήσετε στον κήπο, στο μπαλκόνι ή ακόμη και μέσα στο σπίτι!
Μπορείτε να ξεκινήσετε να καλλιεργείτε τις δικές σας φράουλες ξεκινώντας από σπόρους ή έτοιμα σπορόφυτα που θα βρείτε σε γεωπονικά καταστήματα και φυτώρια.

Ξεκινώντας τις φράουλες από σπορόφυτα

Μπορείτε να προμηθευτείτε έτοιμα φυτά φράουλας από το τοπικό γεωπονικό κατάστημα ή από φυτώρια. Το μόνο που θα χρειαστεί να κάνετε στη συνέχεια είναι να τα φυτεύσετε στην τελική τους θέση στον κήπο ή στις γλάστρες.

 

Πότε φυτεύουμε φράουλες

Μπορείτε να φυτέψετε φυτά φράουλας τις ακόλουθες περιόδους:
Σεπτέμβριος: Θα πρέπει να περιμένετε μέχρι την επόμενη άνοιξη/καλοκαίρι ώστε να έχετε καρπούς. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι ότι στο μεσοδιάστημα το φυτό έχει αρκετό χρόνο ώστε να αναπτύξει γερό ριζικό σύστημα και είναι πολύ παραγωγικό. Θα πρέπει να προσέξετε όμως ώστε να το προστατέψετε από τις παγωνιές του χειμώνα.
Άνοιξη: Φυτέψτε τις φραουλιές μετά τα τελευταία κρύα (στην Ελλάδα, αυτή η περίοδος είναι συνήθως μετά τα μέσα Μαρτίου). Επιλέξτε ένα μέρος που το βλέπει ο ήλιος τουλάχιστον 6-8 ώρες την ημέρα. Η παραγωγή που θα έχετε δε θα είναι η καλύτερη δυνατή. Περιμένετε όμως... Η φράουλα είναι πολυετές φυτό που πολλαπλασιάζεται μόνο του. Την επόμενη χρονιά θα έχετε πλούσια παραγωγή.


πηγή:www.kaliergo.gr

ΖΕΑ : ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΟ ΓΝΩΣΤΟ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ .

Τό έτος 1928 απηγορεύθη σταδιακά και μέχρι το 1932 κατηργήθη τελείως η καλλιέργεια της Ζιάς στήν Ελλάδα. O Codex alimentarius μήπως άρχισε νωρίτερα;

Ζέα: Γνωστό λιμάνι του Πειραιά. Η μαρίνα Ζέας δεν είναι πασίγνωστη μόνο για τις αναχωρήσεις των γνωστών “Δελφινιών” και catamaran αλλά και για τις καφετέριες του, το ναυτικό μουσείο, τις περατζάδες δίπλα στα σκάφη και την θαλασσινή αύρα, που το καλοκαίρι ειδικά είναι βάλσαμο. Αυτό το λιμάνι λοιπόν είναι γνωστό από την αρχαιότητα και με αυτό το όνομα μάλιστα. Πιθανολογείται ότι ονομάστηκε έτσι λόγο της διακίνησης Ζέας μέσω του λιμανιού, ή λόγο της ύπαρξης Ζέας στην περιοχή.

Τι είναι η Ζέα; Το αρχαιότερο ίσως δημητριακό και βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων. Αναφέρεται και ως Ζειά, βρίζα, όλυρα, Emmer και ορισμένες φορές συγχέεται με το ασπροσίτι (γερμαν. Dinkel), ή την Σίκαλη, ή ακόμα και με το καλαμπόκι, μια και η λέξη Zea (Zea mais) είναι η επιστημονική ονομασία του αραβοσίτου. Ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι ο ασπρόσιτος (ασπροσίτι) είναι το δημητριακό ζέα. Με το δημητριακό Dinkel αντί για το κριθάρι, φτιάχνεται η ομώνυμη μπύρα, όμως το δημητριακό αυτό δεν είναι η ζέα (όπως αναφέρεται σε ορισμένες πηγές), διότι η Λατινική του ονομασία είναι Triticum spelta. [www.germanbeerinstitute.com/Dinkelbier.html].

Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Η Ζέα (Triticum dicoccum) είναι ένα από τα αρχαιότερα δημητριακά που είναι γνωστά στον άνθρωπο. Δείγματά του έχουν βρεθεί σε ανασκαφές προϊστορικών οικισμών σε όλο τον ελλαδικό χώρο με παλαιότερο αυτό της Μικράς Ασίας που χρονολογείται 12.000 χρόνια π.χ. Ήταν ένα από τα πρώτα δημητριακά που “εξημέρωσε” ο άνθρωπος και βασικό καλλιεργήσιμο είδος της πρώιμης γεωργίας της Εύφορης Ημισελήνου (Fertile Crescent), δηλαδή της Παλαιστίνης, της Συρίας, του Ευφράτη και του Τίγρη ως τον Περσικό κόλπο. Δείγματα της εκμετάλλευσης του που χρονολογούνται 10.000 χρόνια πριν, έχουν βρεθεί και στην Βόρεια Αφρική.

Για χιλιάδες χρόνια παρέμενε το κυριότερο δημητριακό της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Μετέπειτα αντικαταστάθηκε από το Triticum turgidum (Durum) το οποίο πιθανά να δημιουργήθηκε από το Triticum dicoccum με μετάλλαξη. Οι αγρότες προτίμησαν το νέο αυτό δημητριακό λόγο του ότι ο σπόρος αποχωριζόταν από το φλοιό με μεγαλύτερη ευκολία. Το δημητριακό Triticum dicoccum ή αλλιώς Emmer ή aja όπως ονομάζεται στην Αφρική, έφτασε στην Αιθιοπία πριν από 5.000 ή και περισσότερα χρόνια και έχει επιζήσει μέχρι τις μέρες μας. (Έχει επιζήσει επίσεις σε μικρής κλίμακας παραγωγή και στην πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία, Ινδία, Τουρκία, Γερμανία (Βαυαρία), Γαλλία και αλλού (σύμφωνα με τον J. Harlan)).

Αναφορά στην καλλιέργεια αυτού του δημητριακού στην Λακωνική πεδιάδα κάνει και ο Όμηρος λέγοντας: “πυροί τε ζειαί τ’ ήδ’ εύρυφανές κρί λευκόν”. Αλλά και στην Παλαιά Διαθήκη γίνεται αναφορά “31 Εκτυπήθησαν δέ το λινάριον και η κρίθη διότι η κρίθη ήτο σταχυωμένη, και το λινάριον καλαμωμένον 32 ο σίτος όμως και η ζέα δεν εκτυπήθησαν, διότι ήσαν όψιμα”. [Έξοδος 9: 31, 32]. Από βρίζα (όλυρα στο αρχαίο κείμενο) παρασκευαζόταν ψωμί, σε μέρες πείνας, καθώς ήταν είδος σιτηρού δεύτερης σειράς. Αυτό συνέβη κατά την έβδομη πληγή της Αιγύπτου. [Ησαΐας 28:25]

Χρησίμευε και ως τροφή των αλόγων, όταν ακόμα δεν είχε ωριμάσει. Μπορεί την ζέα να την χρησιμοποιούσαν ως τροφή για τα άλογα, αλλά για τους Ρωμαίους ήταν τροφή εκστρατείας. Κατά την Ομηρική εποχή πιθανολογείται ότι η Ζέα χρησιμοποιείτο ως ζωοτροφή. Ο Ηρόδοτος (5ος αι. π.Χ.) αναφέρει ότι οι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν ψωμί αποκλειστικά από ζέα και περιφρονούσαν το σιτάρι και το κριθάρι. Ο θεόφραστος (4ος αι. π.Χ.) διακρίνει σαφώς τη ζέα από την όλυρα, χαρακτηρίζοντας την πρώτη ως το πλέον αποδοτικότερο μεταξύ πολλών άλλων δημητριακών.

Σύμφωνα, με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, η ζειά (όλυρα) είχε καλλιεργηθεί αποκλειστικά ως το μοναδικό δημητριακό από τους πρώτους Ρωμαίους στην αρχή της ιστορίας τους και αυτό αποδεικνύεται και από τη χρησιμοποίηση τους σε όλες τις θρησκευτικές τελετές τους. Ο γιατρός Γαληνός (2ος αι. π.Χ.) αναφέρει την όλυρα ως το τρίτο σε θρεπτική αξία δημητριακό μετά το κριθάρι και το σιτάρι, ενώ όπως μας πληροφορεί ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μ.Χ.) στην εποχή του ήταν διαδεδομένη μια πανάρχαια συνήθεια των Ελλήνων και των Ρωμαίων: η μίξη χονδροαλεσμένων κόκκων ζέας και σιταριού, που λεγόταν “κρίμνον”, και το οποίο ήταν ένα παχύρρευστο θρεπτικό ρόφημα που ονομαζόταν “πολτός” (χυλός). Η θρεπτική του αξία είναι αδιαμφισβήτητη, άλλωστε δεν είναι τυχαίο που η ετυμολογία της λέξης “ζείδωρος” (αυτός που δωρίζει ζωή) προέρχεται από αυτό το δημητριακό. Ζει (ζειαί (πληθυντικός του ζειά)) + δώρος (δώρον) [Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας/ Γεώργιος Δ. Μπαμπινιώτης, Αθήνα, Κέντρο Λεξικολογίας, 1998]. (Ζειά + δωρέομαι) δωρούμενος (δίδων, παράγων) ζειάς [Λεξικόν Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης/ Ιωάννου Δρ. Σταματάκου, Αθήνα, Βιβλιοπρομηθευτική, 1994]. Μετά από μακρόχρονη λησμονιά, οι νεότεροι επιστήμονες το “ανακάλυψαν” ξανά και κυρίως μετά τις έρευνες του Άγγλου Allen. Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι η Ζέα περιέχει 40% περισσότερο μαγνήσιο από τα άλλα δημητριακά. Το συστατικό αυτό βοηθά στην αντιμετώπιση των κραμπών που εμφανίζονται συνήθως μετά από πολύωρη ποδηλασία. Το μαγνήσιο επιπλέον ενεργοποιεί τις ενζυματικές διαδικασίες του μεταβολισμού.

Περιέχει δε υψηλά ποσοστά του αμινοξέος λυσίνη που καθιστά τα ζυμαρικά που παράγονται από τη Ζέα, ιδιαίτερα εύπεπτα. Αυτό άλλωστε είναι και το κύριο ζητούμενο της “βελτίωσης” των σιτηρών. Τα ζυμαρικά αυτά μπορεί να τα αναζητήσει κανείς στα καταστήματα βιολογικών προϊόντων.

immortality.gr

Σταμναγκάθι, καλλιέργεια και μαγειρική

Το σταμναγκάθι συνοδεύετε πάντα από εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο στην κουζίνα των Κρητικών.
Οι τρόποι που μπορεί να συνδυάσει κάποιος το σταμναγκάθι στην κουζίνα του είναι πολλοί, εμείς θα σας περιγράψουμε τους κυριότερους.

Ωμό: αφού το πλένουμε καλά το βάζουμε στο πιάτο και το ψεκάζουμε στην κυριολεξία με πολύ λίγο ελαιόλαδο, έπειτα ρίχνουμε λεμόνι ή ξύδι στο πιάτο ανάλογα με τα γούστα μας, και αν θέλουμε αλάτι. Προσωπικά δεν το συνιστώ το αλάτι αλλά σε πολλούς αρέσει και έτσι..
Το τρώμε με το χέρι και πιστέψτε με αν σας αρέσουν τα πικρά χόρτα θα ενθουσιαστείτε.

Στην σαλάτα: Είτε στην χωριάτικη σαλάτα είτε σε σαλάτα με αγγούρι-μαρούλι ψιλοκόβουμε λίγο σταμναγκάθι και το ανακατεύουμε με την υπόλοιπη σαλάτα, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο με την πρώτη περίπτωση, εκτός από την χρήση πιρουνιού τώρα...

Βραστό: Σε βραστό νερό ρίχνουμε ένα κιλό σταμναγκάθι και το αφήνουμε για 10 λεπτά. Η ποσότητα του νερού δεν πρέπει να είναι πολύ μεγάλη, ίσα ίσα όση χρειάζεται για να σκεπάζει τα χόρτα ΜΕΤΑ το δεκάλεπτο, OXI όταν είναι ωμό και το ρίχνουμε στην κατσαρόλα.
Το κιλό βγάζει περίπου 4 μερίδες σταμναγκάθι για σπίτι και 5-6 εστιατορίου.
Μετά το δεκάλεπτο βάζουμε το σταμναγκάθι στα πιάτα και προσθέτουμε 4-5 κουταλιές της σούπα σε κάθε πιάτο από το νερό που έβρασαν τα χόρτα. Προσθέτουμε μία κουταλιά της σούπας ελαιόλαδο σε κάθε πιάτο, λεμόνι ανάλογα το γούστο μας και αλάτι επίσης...

Το σταμναγκάθι ή "κιχωριον το ακανθωδες" είναι ουσιαστικά μια άγρια ποικιλία ραδίκι.
Η φύση έχει βάλει όλη της την τέχνη και όλη της την σοφία για να δημιουργήσει αυτό το φυτό με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να επιβιώσει στις ποιο αντίξοες καιρικές συνθήκες, αλλά και από τις ορέξεις των χορτοφάγων θηλαστικών της Γης.
Έτσι μπορούμε να το βρούμε στα χιονισμένα δύσβατα μέρη των ορεινών όγκων του νομού Χανίων, αλλά και σε απόκρημνες ακρογιαλιές να το χτυπάει το κύμα και να το θρέφει η αλμύρα της θάλασσας.
Την ονομασία σταμναγκάθι την απόκτησε από το αγκάθι που το περιβάλλει και από την χρήση που είχε αυτό στο στόμιο της στάμνας με το νερό τα παλαιότερα χρόνια.
Διότι τον παλιό καλό καιρό που οι άνθρωποι καθημερινά πήγαιναν σε φυσικές πηγές ή σε πηγάδια για να εφοδιαστούν με το νερό της ημέρας, η μεταφορά γίνονταν με πήλινες στάμνες. Επειδή πολλών ειδών ζωύφια πήγαιναν να δροσιστούν και αυτά από το νερό της στάμνας, οι άνθρωποι έκοβαν το αγκάθι και το εφάρμοζαν “σαν καπάκι” στο στόμιο της στάμνας απωθώντας με αυτόν τον τρόπο τους παρείσακτους επισκέπτες.
Έτσι έγινε γνωστό στην κοινωνία σαν στάμνα-αγκάθι, το αγκάθι της στάμνας δηλαδή.
Το σταμναγκάθι είναι γνωστό ως τροφή αλλά και ως βότανο από την αρχαιότητα, στην Κρήτη όμως και ειδικότερα στον νομό Χανίων ήταν πάντα μια αξιοζήλευτη τροφή την οποία λίγοι είχαν την δυνατότητα να αποκτήσουν. Διότι η συγκομιδή του ήταν και είναι μια πολύ επίπονη κουραστική και πολλές φορές επικίνδυνη διαδικασία.

Στέβια "το φυτό της χιλιετίας"

H Στέβια, ένας μικρός θάμνος που είναι αυτοφυής στη Βορειοανατολική Παραγουάη, εξελίσσεται σε έναν ισχυρό πρωταγωνιστή στο χώρο των γλυκαντικών ουσιών και ανταγωνιστή της Ασπαρτάμης και της ίδιας της ζάχαρης. Επίσης η Στέβια ίσως αποδειχθεί μια πολύ καλή εναλλακτική καλλιέργεια και για την Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, αλλά και ένα υγιεινό γλυκαντικό τόσο για τη βιομηχανία τροφίμων όσο και την Ιατρική. Η Στέβια, με την επιστημονική ονομασία Stevia rebaudiana bertoni, είναι το παραδοσιακό γλυκαντικό των αυτοχθόνων Γκουαρανών ( Guarani ) στην Παραγουάη πρίν από 1.500 χρόνια μέχρι και σήμερα. Τα ακατέργαστα ξηρά φύλλα της Στέβια είναι 30-40 φορές πιο γλυκά από τη ζάχαρη, ενώ η καθαρή γλυκαντική ουσία που περιέχεται σε αυτά είναι 300 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Αλλά το μυστικό της και το μεγάλο πλεονέκτημα της είναι, ότι δεν έχει ούτε μία θερμίδα και δεν παρουσιάζει ενδείξεις για ανεπιθύμητες δράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι ήδη δημοφιλές γλυκαντικό σε αρκετές χώρες κυρίως της Ασίας ( Ιαπωνία, Κίνα, Κορέα, Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Ινδία, Φιλιππίνες), αλλά και στην Βραζιλία, στην Παραγουάη και στο Ισραήλ. Η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα είναι η Κίνα, η οποία μάλιστα έχει ξεπεράσει την Παραγουάη σε παραγωγή Στέβιας, καθώς καλλιεργεί σήμερα Στέβια σε 200.000 στρέμματα, ενώ οι καλλιέργειες στην Παραγουάη περιορίζονται στα 15.000 στρέμματα, παρά την εκρηκτική ανάπτυξη της αγοράς. Ήδη όμως η Παραγουάη έχει ανακοινώσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επέκτασης της καλλιέργειας της Στέβια σε περίπου 500.000 στέμματα, με σκοπό να προλάβει την ικανοποίηση της αναμενόμενης εκρηκτικής αύξησης της διεθνούς ζήτησης προϊόντων της Στέβια. Άλλες χώρες παραγωγής Στέβια είναι η Ταϊβάν, η Ιαπωνία, η Ταϊλάνδη, η Κορέα, η Μαλαισία και η Βραζιλία. Μάλιστα εταιρία επεξεργασίας και παραγωγής προϊόντων της Στέβιας στη Μαλαισία έχει επενδύσει μεγάλα ποσά για επεκτάσεις των εργοστασίων της με σκοπό την αλματώδη αύξηση της παραγωγής της, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της απέναντι στις εταιρίες Coca-cola και PEPSICO, με τις οποίες έχει κλείσει σχετικές συμφωνίες για παραδόσεις μεγάλων ποσοτήτων Στεβιοσίδης και Ρεμπαουντιοσίδης-Α κάθε έτος για την παραγωγή αναψυκτικών με γλυκαντική ουσία τη Στέβια.

ΜΑΓΙΚΟ ΦΥΤΟ: ΙΠΠΟΦΑΕΣ

Το Ιπποφαές περιέχει πάνω από 15 υπέρ αντιοξειδωτικές ουσίες και θεωρείται η τέλεια υποστήριξη σε πολλές θεραπείες.

Στον κατάλογο των φυτών με γνωστές στην σύγχρονη επιστήμη φαρμακευτικές ιδιότητες το Ιπποφαές κατέχει μια από τις πιο διακεκριμένες θέσεις.Το ιπποφαές είναι από τα αρχαιότερα φυτά της γης και προηγείται κατά πολύ της εποχής των παγετώνων. Αυτοφύεται σε μορφή θάμνου στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας. Στις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρατηρήθηκε ότι τα άρρωστα και τραυματισμένα άλογα θεραπεύονταν τρώγοντας τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού και άρχιζε να γυαλίζει τρίχωμα τους, από την παρατήρηση αυτή δόθηκε και η ονομασία του (ίππο -; φάος = άλογο που γυαλίζει). Έτσι άρχισαν να το χρησιμοποιούν και οι στρατιώτες του, μαζί με τον ίδιο για να είναι πιο ισχυροί στις εκστρατείες. Υπάρχουν επίσης αναφορές ότι το χρησιμοποιούσε στις εκστρατείες του και ο Τζέκινς Χάν.

 Το ιπποφαές μνημονεύεται από τον Θεόφραστο, μαθητή του Αριστοτέλη, αλλά κυρίως από τον Διοσκουρίδη τον Αναζαρβέα, πατέρα της φαρμακολογίας.

Αναφορές στο Ιπποφαές υπάρχουν στην Θιβετιανή και κινέζικη ιατρική. Από το 1929, όταν για πρώτη φορά πραγματοποιήθηκε βιοχημική ανάλυση των καρπών του φυτού, οι γνώσεις για της φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού συνεχώς αυξάνονται. Πλέον υπάρχει τεκμηριωμένη γνώση (Γερμανία, Ρωσία, Καναδάς, Κίνα, Φιλανδία, Αγγλία, Σουηδία κ.α.) για το ιπποφαές και έχουν αφιερωθεί γιαυτό 5 επιστημονικά συνέδρια. Το έλαιο του φυτού παράγεται από τους καρπούς με την μέθοδο της εκθλίψεως, χωρίς χημικά ή άλλα πρόσθετα. Περιέχει περισσότερες από 190 θρεπτικές και βιολογικές ουσίες, αρμονικά δεμένες, γιαυτό το λόγο έχουμε και τα αποτελέσματα που αναφέρονται στην βιβλιογραφία του, αλλά και από την καθημερινή χρήση του. 

Ένα θαυματουργό φυτό

Έχει βρεθεί επίσης ότι:

• Το επίπεδο βιταμίνης C είναι περίπου 1000% πιο υψηλό από αυτό των πορτοκαλιών, γιαυτό χρησιμοποιείται και σε κρυολογήματα.
• Σύμφωνα με Ρώσους και Κινέζους επιστήμονες, το Ιπποφαές περιέχει 190 βιοενεργά συστατικά από τα οποία 106 είναι στο έλαιο.
• Περιέχει σίδηρο, χλωροφύλλη, λυκοπενιο, ζεαξανθίνη, ασταξανθίνη, β-καροτίνη, σελήνιο, χρώμιο, όλο το complex της βιταμίνης Β, και πλήθος άλλων συστατικών.
• Περιέχει περισσότερα απο 15 υπέραντιοξειδωτικά, είναι η πιο πλούσια πηγή στον κόσμο.
• Το έλαιο είναι η καλύτερη ενιαία πηγή που είναι γνωστή στον άνθρωπο για τη βιταμίνη Ε, την βιταμίνη C, τη βήτα-καροτίνη, τα ακόρεστα λιπαρά οξέα, τα ουσιαστικά αμινοξέα και φλαβονοειδή.
• Η περιεκτικότητα σε βιταμίνη Ε (δ-άλφα-tocopherol) είναι 200% υψηλότερο από το έλαιο σίτου, 900% υψηλότερο από το έλαιο καλαμποκιού και 3500% υψηλότερο από το έλαιο σόγιας. Το δ-α-tocopherol είναι η πιο ισχυρή μορφή βιταμινών Ε.
• Περιέχει το β-σιτοστερόλ, που είναι 3000% πιο δυνατό στην διάσπαση των λιπών απο την χολίνη.
• Περισσότερο από το ενενήντα τοις εκατό των συνολικών λιπαρών οξέων είναι ακόρεστα λιπαρά οξέα. Το έλαιο του Ιπποφαές περιέχει (17-20%) ωμέγα-3, (28-30%) ωμέγα-6, (36-40%) ωμέγα-9 και ωμέγα-7. 
• Το Ιπποφαές περιέχει όλα τα μέταλλα και ιχνοστοιχεία. 
• Έχει εξαιρετική συγκέντρωση σε κάλιο. Το έλαιο του Ιπποφαές δεν περιέχει τα μέταλλα που είναι επιβλαβή στο σώμα.
• Περιεχει όλα τα αμινοξέα.
• Το ιπποφαές Eubias, απλά καλλιεργείται, δεν είναι αποτέλεσμα εργαστηρίου.
• Επίσης περιέχει κατά 32% πρωτεΐνη.
• Αποτελέσματα έδειξαν ότι το έλαιο του είχε μια θεραπευτική αποτελεσματικότητα στον αποχρωματισμό δερμάτων, στις φακίδες, ενάντια της πρόωρης γήρανσης, στην σκλήρυνση του δέρματος, στην απολέπιση, στην ακμή, και στην επαναλαμβανόμενη δερματίτιδα.

Τι καθιστά το Ιπποφαές τόσο πολύτιμο

Λιπαρές ουσίες υψηλής ποιότητας
Το Ιπποφαές περιέχει αιθέρες λιπαρών ουσιών και γλυκερίνη υψηλής ποιότητας, αποτελεί την υψηλότερη πηγή φυτικών λιπαρών οξέων που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Οι ποιότητα των λιπαρών οξέων καθορίζεται από την σύσταση των ωμέγα, οι οποία είναι ιδιαίτερα υψηλή χάρη στα λιπαρά των ωμέγα που περιέχει στις σωστές αναλογίες. Ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να παράγει μόνος του όλα αυτά τα λιπαρά οξέα, έτσι θα πρέπει να χορηγούνται πάντα από το περιβάλλον.

Βιταμίνες και μέταλλα
Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη, την ζωτικότητα και την υγεία. Ρυθμίζουν τις σωματικές λειτουργίες και αυξάνουν την αντοχή του οργανισμού στις ασθένειες και το άγχος. Το Ιπποφαές είναι τόσο πλούσιο σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και λιπαρά οξέα, που το κάνουν κορυφαίο φυτικό προϊόν. Σε σύγκριση με το Ιπποφαές η συγκέντρωση βιταμινών που προσφέρουν άλλες θρεπτικές πηγές είναι ελάχιστη. Μην ξεχνάτε ότι ακόμα και μια μικρή ανεπάρκεια σε μια μόνο βιταμίνη μπορεί να προκαλέσει έλλειψη ισορροπίας στην υγεία σας. Αυτός είναι ο λόγος που το Ιπποφαές αποτελεί ένα ζωτικό θρεπτικό συμπλήρωμα.

Το Ιπποφαές περιέχει επίσης βιταμίνες του συμπλέγματος B, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές. Πολλές φορές, αυτές οι βιταμίνες χαρακτηρίζονται ως αντιαγχωτικές, λόγω της θετικής επίδρασης που έχουν στο νευρικό σύστημα. Το Ιπποφαές είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες και σε βιταμίνη Β12, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική και για τους χορτοφάγους καθώς είναι σχεδόν αδύνατο να την λάβουν από άλλη φυτική τροφή. Επιπλέον το Ιπποφαές περιέχει ένα από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά την βήτα καροτίνη, ουσία η οποία μετατρέπεται σε βιταμίνη Α στον οργανισμό. Η βιταμίνη Α αυξάνει την αντοχή του οργανισμού και βοηθά να διατηρηθεί το δέρμα, τα μαλλιά, τα νύχια, τα μάτια σε βέλτιστη κατάσταση. Το Ιπποφαές είναι επίσης εξαιρετικά πλούσιο σε βιταμίνη Ε. Αυτή η βιταμίνη βοηθά στην βελτίωση της πνευματικής και σωματικής απόδοσης, αυξάνοντας την ζωτικότητα. Περιέχει επίσης σεροτονίνη και 28 ιχνοστοιχεία

πηγή:haralambous.pblogs.gr